CZYM JEST PROKURA ŁĄCZNA?
Co o prokurze mówi kodeks cywilny?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa – art. Art. 109(1) KC.
M. Gutowski zwraca uwagę, że w odniesieniu do prokury mamy do czynienia z pełnomocnictwem szczególnym z racji tego, że: (1) jest ono dostępne wyłącznie dla jednostek prowadzących działalność gospodarczą oraz, że (2) jego zakres jest wyznaczony ustawowo, zatem mocodawca decyduje wyłącznie o samym fakcie umocowania, na zakres tego ostatniego nie ma już jednak wpływu; dodatkowo (3) ma ono charakter rejestrowy, gdyż w każdym systemie prawnym podlega wpisowi do właściwego rejestru (handlowego, przedsiębiorców, podmiotów gospodarczych) (zob. więcej: kom. do art. 109(1) KC red. Gutowski 2021, wyd. 3/L. Moskwa/P. Moskwa, Legalis). Dodatkowo na co warto zwrócić uwagę, to fakt, że zakres umocowania prokurenta jest wyjątkowo szeroki (szerszy od innych pełnomocnictw), o czym więcej możecie przeczytać niżej.
Z racji tego, że prokura jest pełnomocnictwem to każdorazowo czynność prawna dokonana przez prokurenta w granicach umocowania będzie pociągać za sobą skutki bezpośrednio dla mocodawcy (ponieważ prokurent jest przedstawicielem swojego mocodawcy zgodnie z art. 95 § 2 KC). Pamiętajmy, że prokura dotyczy wyłącznie sfery reprezentacji.
Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie, jednak pamiętajmy, że przepisu art. 99 § 1 KC nie stosuje się. Zgodnie z tym ostatnim jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma, pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie.
PAMIĘTAJ! Prokura jest szczególnego rodzaju pełnomocnictwem.
Kto może być prokurentem?
Prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Udzielenie prokury podmiotowi, który nie spełnia wskazanych kwalifikacji podmiotowych jest nieważne.
Przypadki szczególne udzielenia prokury:
Udzielenie prokury – pomimo spełnienia przesłanek i kwalifikacji podmiotowych wskazanych w art. 1092 § 2 KC, również może zostać uznane za nieważne, i tak m.in.:
1. kiedy udzielenie prokury nastąpiło z naruszeniem innych zakazów ustawowych (np. chodzi m.in. o funkcje sprawowane w tej samej spółce, ponieważ może dojść do naruszenia bezwzględnie obowiązujących przepisów ustawy – art. 58 KC w zw. z art. 214 KSH/art. 387 KSH) (zob. szerzej.: kom. do art. 109(2) KC red. Załucki 2023, wyd. 3/Uliasz, Legalis);
2. udzielenie prokury członkowi zarządu spółki kapitałowej również jest wątpliwe, choć w tej materii pojawiają się oczywiście spory w doktrynie, zwłaszcza w sytuacji, kiedy w danej spółce obowiązuje zasada reprezentacji łącznej. Warto w tym zakresie przytoczyć uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2006 r., III CZP 68/06, OSNC 2007, Nr 6, poz. 82. Zgodnie z przytoczoną uchwałą, dopuszczalne jest udzielenie jednemu z członków zarządu spółki z o.o. pełnomocnictwa do poszczególnych czynności. Uchwała ta wzbudziła wiele kontrowersji w doktrynie, jednak uznać należy, że większość argumentów przytoczonych przez Sąd Najwyższy należy uwzględnić (szerzej zob. R. Uliasz, Glosa do uchw. SN z 23.8.2006 r., III CZP 68/06 ). W podobnym tonie brzmi uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2014 r. (III CZP 17/14, OSNC 2015, Nr 2, poz. 17), w której przyjęto, że członek zarządu spółki z o.o., uprawniony zgodnie z umową spółki do jej reprezentowania łącznie z drugim członkiem zarządu, może być ustanowiony pełnomocnikiem do czynności określonego rodzaju (zob. więcej (zob. szerzej.: kom. do art. 109(2) KC red. Załucki 2023, wyd. 3/Uliasz, Legalis oraz literatura tam powołana).Dlatego w piśmiennictwie pojawiły się głosy, że chociażby z uwagi na przytoczone uchwały SN, należałoby się zastanowić nad możliwością wykorzystania podobnej argumentacji w celu uzasadnienia stanowiska dopuszczającego możliwość udzielenia jednemu z członków zarządu spółki kapitałowej także prokury. Wydaje się, że udzielenie prokury członkowi zarządu także wtedy, gdy w spółce obowiązuje zasada reprezentacji łącznej, jest dopuszczalne (tak: kom. do art. 109(2) KC red. Załucki 2023, wyd. 3/Uliasz, Legalis); (odmiennie U. Promińska, w: M. Pyziak-Szafnicka, Komentarz KC, 2009, s. 1001). Zasadniczym argumentem przemawiającym za dopuszczalnością udzielenia prokury członkowi zarządu danej spółki jest brak odpowiedniego ograniczenia podmiotowego zarówno w przepisach o prokurze, jak i w przepisach dotyczących reprezentacji spółek kapitałowych (zob. kom. do art. 109(2) KC red. Załucki 2023, wyd. 3/Uliasz, Legalis);
PAMIĘTAJ! Wydaje się, że członek Zarządu może być prokurentem.
3. Udzielenie prokury wspólnikowi handlowej spółki osobowej także jest kontrowersyjne tak samo jak problematyka udzielenia prokury tym ze wspólników spółki osobowej, którzy w świetle umowy spółki (art. 30 § 1 KSH) bądź uchwały wspólników (art. 96 § 2 KSH) są pozbawieni prawa reprezentacji. Powyższe podnosi się, że wynika z tego, że wspólnik spółki osobowej, który w drodze czynności prawnej został wyłączony od reprezentacji spółki, ma legitymację bierną do udzielenia mu prokury (zob.: J. Grykiel, Powstanie, s. 250–253). W literaturze przyjmuje się, że z tym poglądem należy się zgodzić (zob.: kom. do art. 109(2) KC Art. 1092 KC red. Załucki 2023, wyd. 3/Uliasz, Legalis). Prokury można również udzielić temu wspólnikowi handlowej spółki osobowej, który został pozbawiony prawa reprezentacji w oparciu o art. 30 § 2 KSH (tamże, s. 254). Nie ulega wątpliwości, że prokury można udzielić komandytariuszowi w spółce komandytowej (art. 118 § 1 KSH) (ibidem).
Ustanowienie a udzielenie prokury
Z pozoru może wydawać się, że zarówno ustanowienie jak i udzielenie prokury to to samo. Oczywiście doktryna prawnicza te dwie czynności rozróżnia. I tak, ustanowienie prokury traktowane jest jako czynności z zakresu prowadzenia spraw spółki, która podejmowana jest przez wspólników mających prawo prowadzenia jej spraw lub zarząd. Natomiast udzielenie prokury to czynność z zakresu reprezentacji spółki, podejmowana na podstawie uprzedniej decyzji – najczęściej w formie uchwały zarządu, o jej ustanowieniu.
Dla zobrazowania powyższego rozróżnienia można podać następujący ciąg zdarzeń: 1) w celu ustanowienia prokury podejmowana jest zgodna uchwała wszystkich członków zarządu – co zaliczamy do wyżej wymienionej czynności z zakresu prowadzenia spraw – zob. np. art. 208 § 6 KSH); 2) a następnie w celu jej udzielenia kieruje się stosowne oświadczenie woli, zgodne z zasadami reprezentacji, do przyszłego prokurenta (to ostatnie nie musi składać się z oświadczeń wszystkich wspólników mających prawo prowadzenia spraw czy wszystkich członków zarządu, a jedynie powinno zostać złożone zgodnie z zasadami reprezentacji obowiązującymi w danej spółce – zob. art. 205 § 1 KSH) (kom. do art. 109(1) KC red. Gutowski 2021, wyd. 3/L. Moskwa/P. Moskwa, Legalis).
Odwołanie prokury w przypadku spółek kapitałowych wygląda nieco inaczej, ponieważ powołanie prokurenta wymaga zgody wszystkich członków zarządu, natomiast odwołać prokurę może każdy członek zarządu (zob. art. 208 § 6 i 7 KSH oraz art. 371 § 4 i 5 KSH).
Kto może ustanowić prokurenta w spółce?
Przepisy kodeksu spółek handlowych określają komu przysługuje upoważnienie do ustanowienia, a następnie udzielenia prokury. W przypadku spółek osobowych decyzja o ustanowieniu prokurenta będzie należała do wspólników mających prawo prowadzenia spraw spółki, zaś w przypadku spółek kapitałowych – będą to wszyscy członkowie Zarządu, zgodnie z tym co wskazano powyżej.
Udzielenie prokury odbywa się w drodze jednostronnego oświadczenia woli osoby uprawnionej.
Czym jest prokura łączna?
Prokura może być udzielona kilku osobom łącznie (prokura łączna) lub oddzielnie. Kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób, którym udzielono prokury.
Ustawodawca wyróżnia zatem dwa rodzaje prokury udzielanej kilku osobom:
1 . prokura łączna oraz
2. prokura udzielona kilku osobom oddzielnie (w tym przypadku chodzi o prokury samoistne, uprawniające do prokurenta do samodzielnego działania. W rezultacie, nawet jeśli przedsiębiorca wyznaczy kilku prokurentów samoistnych, to każdy z nich może mieć prawo do samodzielnego działania).
Prokura ma charakter prokury łącznej, gdy wyraźnie to wynika z oświadczenia mocodawcy. W przeciwnym razie mamy do czynienia z prokurą udzieloną kilku osobom oddzielnie. Istota prokury łącznej sprowadza się do tego, że do skuteczności złożenia oświadczenia woli w imieniu reprezentowanego wymagane jest współdziałanie co najmniej dwóch prokurentów. Nie oznacza to oczywiście, że czynności muszą być dokonywane przez wszystkich prokurentów łącznie, ponieważ przepisy KC dopuszczają określenie sposobu wykonywania prokury łącznej (zob. art. 109 (8) § 2 KC). Przykładowo, możemy mieć zatem do czynienia z sytuacją, w której przedsiębiorca ustanowił czterech prokurentów łącznych, ale może określić w treści prokury, że do skutecznego składania oświadczeń woli w imieniu przedsiębiorcy wystarczające będzie współdziałanie tylko dwóch z czterech prokurentów łącznych.
Bardzo istotne jest to, że oświadczenia woli prokurentów łącznych nie muszą być złożone w tej samej chwili. Nie wchodząc w dyskusje i spory doktrynalne z tym związane, tak długo bowiem jak drugi z prokurentów nie złoży oświadczenia woli, oświadczenie woli przedsiębiorcy jest niejako „w trakcie dokonywania się” (bowiem dopiero suma złożonych przez nich oświadczeń woli powoduje skutek wobec mocodawcy). Podobnie przyjął SN, zgodnie z którym poszczególne oświadczenia woli reprezentantów łącznych nie muszą być złożone jednocześnie (wyr. SN z 4.11.1975 r., II CR 555/75, Legalis).
Prokura łączna niewłaściwa
Inaczej określana jako prokura łączna mieszana bądź prokura łączna nieprawidłowa. Ten rodzaj prokury polega na udzieleniu prokury określonej osobie z tym zastrzeżeniem, że taki prokurent może działać tylko łącznie ze wspólnikiem spółki osobowej bądź z członkiem zarządu spółki kapitałowej. Wpływa to oczywiście na pozycję prokurenta, a jednocześnie nie ma znaczenia dla pozycji wspólnika spółki osobowej czy członka zarządu. Zastrzeżenie to sprowadza się w istocie do tego, że to tylko prokurent jest przez nich ograniczony w podejmowaniu czynności. Z praktyki można jednak przytoczyć, że najczęściej jest na odwrót, ponieważ kiedy mamy do czynienia z prokurą samoistną, to takie ograniczenie – w przypadku wymogu spełnienia reprezentacji łącznej – odnosi się wyłącznie do członków Zarządu.
Obecnie prokura łączna niewłaściwa jest uregulowana w art. 109 (4) § 1(1) KC. Przed wprowadzeniem tego przepisu, omawiany rodzaj prokury budził duże spory zarówno w orzecznictwie jak i doktrynie (zob. na niżej omówione orzecznictwo SN).
Sąd Najwyższy – przełomowa uchwała „siódemki”. Prokura mieszana
W literaturze wskazuje się, że założeniem, na którym opiera się obowiązujący od 1.1.2017 r. art. 109(4) § 1(1) KC, było przesądzenie w ustawie dopuszczalności udzielenia tzw. prokury łącznej niewłaściwej (nieprawidłowej), a bezpośrednią przyczyną takiej zmiany legislacyjnej było to, że w uchwale SN(7) z 30.1.2015 r. (III CZP 34/14, Legalis) opowiedziano się za niedopuszczalnością udzielenia takiej prokury.
De lege lata z prokura łączną nieprawidłową mamy do czynienia wtedy, gdy taka prokura obejmuje umocowanie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania spółki osobowej.
Przed 2017 r. jej ustanowienie było wątpliwe, co było przede wszystkim wyrazem wyżej powołanej uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 30 stycznia 2015 roku (sygn. akt III CZP 34/14, Legalis). Zgodnie z przytoczoną uchwałą, SN stwierdził, że niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu. Warto zaznaczyć, że już w 2001 r. pozytywnej odpowiedzi na pytanie o dopuszczalność udzielenia prokury łącznej niewłaściwej udzielił SN w uchwale z 27.4.2001 r. (III CZP 6/01, Legalis).
Powyższe wątpliwości i spory zakończył skutecznie sam ustawodawca, wprowadzając – na podstawie art. 1 pkt 1 lit. a) ustawy z 16.12.2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców (Dz.U. z 2016 r. poz. 2255) i z mocą obowiązującą od 1.1.2017 r. – nowy art. 109(4) § 1(1) KC.
Dopuszczalny zakres prokury
Jak wyżej wskazano, zakres umocowania prokurenta jest bardzo szeroki. Prokurent może zastępować mocodawcę praktycznie przy wszystkich czynnościach, zarówno w sądzie, jak i poza sądem. Pamiętajmy jednak, że obejmuje ona umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Do kategorii czynności sądowych należy zaliczyć przede wszystkim sporządzanie i podpisywanie pozwów i innych pism procesowych (apelacji, skarg kasacyjnych). Obejmuje także reprezentację przedsiębiorcy na rozprawie i innych posiedzeniach sądowych, w tym również zawieranie ugód w postępowaniu sądowym oraz przyjmowanie korespondencji sądowej. Z powyższego wynika, że prokurent może występować jako pełnomocnik procesowy (por. U. Promińska, [w:] M. Pyziak-Szafnicka, Komentarz KC, 2009, s. 996), a umocowanie w tym zakresie posiada niezależnie od pominięcia go w katalogu podmiotów wyszczególnionych w art. 87 KPC. Dlatego występując w imieniu przedsiębiorcy w postępowaniu sądowym musi wykazać swoje umocowanie w sposób określony w art. 89 § 1 KPC – a więc musi przedłożyć pełnomocnictwo lub odpis pełnomocnictwa, jednak w omawianym przypadku należy przez to rozumieć pisemne oświadczenie o udzieleniu prokury. Prokurent może również sam udzielać pełnomocnictw procesowych oraz je odwoływać (zob.: kom. do art. 109(1) KC red. Załucki 2023, wyd. 3/Uliasz, Legalis).
Dodatkowo prokurent również jest umocowany m.in. do:
1. czynności z zakresu postępowania egzekucyjnego;
2. reprezentacji przedsiębiorcy w postępowaniu upadłościowym (ale na prokurencie nie ciąży obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy);
3. Czynności pozasądowe – przede wszystkim zawieranie umów w imieniu przedsiębiorcy. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 109 (3) KC do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności;
4. Jednostronne czynności prawne – np. udzielanie i odwoływanie pełnomocnictw, podpisywanie protokołów odbioru itp.
Poza zakresem umocowania prokurenta pozostają w dalszym ciągu czynności dotyczące stosunków wewnętrznych danego przedsiębiorcy. Możemy tu wymienić przykładowo czynności nienależące do sfery reprezentacji (np.: zgłaszanie wniosków o wpis do KRS). Podobnie, prokurent nie jest umocowany do zwoływania posiedzeń organów danej spółki. W orzecznictwie wskazano bowiem, że zwoływanie posiedzeń organów osoby prawnej kwalifikuje się jako czynność mieszczącą się w zakresie prowadzenia spraw, a nie reprezentacji (tak wyr. SN z 26.3.2014 r., V CSK 220/13, Legalis) (zob.: kom. do art. 109(1) KC red. Załucki 2023, wyd. 3/Uliasz, Legalis).
red. dr Alicja Olszar
