Prawo do ochrony wizerunku
W czasach, kiedy fotografie rzeczy i osób zdominowały Internet, a przede wszystkim media społecznościowe, nasz wizerunek może okazać się prostym celem ataku ze strony osób, którym nie udzieliliśmy zgody na jego rozpowszechnianie. Do takich naruszeń dochodzi codziennie, a dla niektórych wciąż pozostaje niejasne, czy ochrona wizerunku nakazuje uzyskanie zezwolenia osoby, do której on należy. A jak wygląda kwestia wizerunku osoby znanej czy zdjęć publikowanych codziennie w mediach społecznościowych?
CZYM JEST WIZERUNEK I JEGO ROZPOWSZECHNIANIE NA GRUNCIE KODEKSU CYWILNEGO
Kodeks cywilny wymienia wizerunek jako jedno z dóbr osobistych, które podlega ochronie. Niestety, na próżno szukać definicji wizerunku w kodeksie czy jakiejkolwiek innej ustawie. Tutaj posiłkować możemy się jedynie ogólnym pojęciem. Zgodnie ze słownikiem języka polskiego PWN wizerunek to czyjaś podobizna na rysunku, obrazie, zdjęciu itp. lub też musi być sposobem, w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że wizerunek rozumie się jako podobiznę człowieka utrwaloną jako portret, fotografię lub w innej postaci (wyr. SN z 7.10.2009 r., III CSK 39/09, Legalis; wyr. SN z 16.11.2017 r., V CSK 81/17, OSNC-ZD 2018, Nr D, poz. 60). Co ciekawe, orzecznictwo nie jest zgodne co do tego, czy głos osoby powinien być rozumiany jako osobne dobro osobiste, czy jako część jej wizerunku (za drugim podejściem SN w wyr. z 3.10.2007 r. sygn. akt II CSK 207/07, Legalis) pod warunkiem oczywiście, że jest to głos rozpoznawalny.
W tym miejscu wskazać również należy, że chociaż potocznie zwraca się uwagę na wizerunek osoby prawnej jako wyobrażenia (najczęściej pozytywnego) o jakimś podmiocie w odbiorze społecznym, jego renomie to jednak orzecznictwo jasno wypowiedziało się na ten temat, wskazując, że brak jest podstaw do wyróżnienia, odrębnego w stosunku do dobrego imienia (renomy), dobra osobistego w postaci wiarygodnego wizerunku osoby prawnej (wyr. SN z 16.11.2017 r., V CSK 81/17, OSNC-ZD 2018, Nr D, poz. 60).[1]
Przeczytaj również: Prawo autorskie do zdjęć
A jak dokładny musi być wizerunek? Zgodnie z poglądem doktryny wizerunek nie musi stanowić dokładnego odwzorowania wyglądu człowieka, ale może skupiać się na pewnych charakterystycznych dla wyglądu danej osoby cechach (zob. m.in. J. Barta, R. Markiewicz, Wokół prawa, s. 12; S. Grzybowski, Ochrona, s. 96). Zatem nawet w przypadku sporządzenia uproszczonego wizerunku danej osoby, np. karykatur, rozpowszechnienie wizerunku wymaga zgody takiej osoby. Jednakże warunkiem koniecznym uznania danego przedstawienia wyglądu za wizerunek jest możliwość jego przypisania do określonej osoby, identyfikacja za pomocą danego wizerunku. Możliwość zidentyfikowania osoby musi wynikać z samego wizerunku (tak też SN z 27.2.2003 r., IV CKN 1819/00, OSP 2004, Nr 6, poz. 75). Aby mówić o naruszeniu prawa do wizerunku, wizerunek ten musi być rozpoznawalny nie tylko przez osoby najbliższe, ale szersze grono odbiorców. Bardzo często dzieje się również tak, że wraz z naruszeniem prawa do wizerunku narusza się inne chronione dobra jak godność, prywatność czy dobre imię.
Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby, która się na nim znajduje i jest to zasada ogólna. W przypadku udowodnionego naruszenia prawa do wizerunku, osoba której wizerunek został udostępniony bez jej zgody może żądać zaniechania takiego naruszenia, usunięcia jego skutków, w tym przez opublikowanie stosownego oświadczenia oraz dochodzić zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty określonej kwoty na wskazany cel społeczny. Żądania te mają zatem charakter zarówno majątkowy jak i niemajątkowy. Niezależnie od tego osoba, czyjej wizerunek został bezprawnie wykorzystany ma prawo również dochodzić odszkodowania za szkodę na zasadach ogólnych.
OCHRONA WIZERUNKU NA GRUNCIE PRAWA AUTORSKIEGO
Chroniąc swoje prawo osoba, wobec której nastąpiło udostępnienie wizerunku bez jej zgody może również posiłkować się przepisami prawa autorskiego. Zgodnie z art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych rozpowszechnianie czyjegoś wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej za wyjątkiem sytuacji, kiedy taka osoba otrzymała zapłatę za pozowanie (w braku wyraźnego zastrzeżenia innego rozwiązania). Zezwolenia nie jest wymagane również w przypadku, kiedy dochodzi do rozpowszechniania wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych, jak również osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Ważne jest zatem, w jakich okolicznościach doszło do wykorzystania cudzego wizerunku.
Zatrzymajmy się chwilę przy osobach, które są uważane za powszechnie znane. Mając na uwadze brak ustawowej definicji takiej osoby znowu musimy zaczerpnąć tej wiedzy z orzecznictwa. Sąd Najwyższy w wyroku z 20.7.2007 r. (I CSK 134/07, Legalis) orzekł: „określenie „grono osób powszechnie znanych”, obejmuje osoby, które wprost lub w sposób dorozumiany godzą się na podawanie do publicznej wiadomości wiedzy o swoim życiu. Nie są to jednak tylko aktorzy, piosenkarze lub politycy, lecz także osoby prowadzące inną działalność, na przykład gospodarczą lub społeczną [2]. Ustawa wskazuje jednak, że rozpowszechnienie wizerunku bez zgody takiej osoby musi nastąpić w związku z pełnieniem przez nią pewnych funkcji. Wskazuje się jednak, że ochrona strefy prywatnej (np. zdjęcia aktora wychodzącego z restauracji) podlega ograniczeniom z uwagi na uzasadnione „usprawiedliwione zainteresowanie”. Sąd Najwyższy w wyroku z 11.10.2001 r. (II CKN 559/99, OSNC 2002, Nr 6, poz. 82)wskazał, że „nie ulega wątpliwości, że w odniesieniu do osób prowadzących działalność publiczną, wkraczanie w sferę prywatności jest w szerszym zakresie usprawiedliwione niż w stosunku do osób nienależących do tej kategorii”.
Przeczytaj również: Jak zastrzec nazwę i logo firmy
Nie stanowi również bezprawnego wykorzystania wizerunku sytuacja, kiedy osoba przedstawiona np. na zdjęciu stanowi jedynie szczegół większej całości np. zdjęcia osób biorących udział w wiecu, strajku czy na drugim planie krajobrazu.
Środki ochrony wskazane w ustawie są podobne do tych wskazanych w prawie cywilnym. Taka osoba ma prawo domagać się zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także wnosić o to, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na wniosek powoda- zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez powoda cel społeczny.
ZGODA NA ROZPOWSZECHNIANIE WIZERUNKU W INTERNECIE
A jak wygląda kwestia ochrony swojego wizerunku w Internecie? Pamiętaj, że udostępniając swoje zdjęcia na takich portalach społecznościowych jak Instagram czy Facebook, serwisy te mają prawo do wykorzystywania tych zdjęć, ponieważ już zakładając konto w serwisie udzielasz mu licencji. Jak wskazywaliśmy w jednym z poprzednich artykułów, licencja ta jest udzielana jedynie temu serwisowi, zatem każda inna osoba chcąc upowszechnić post powinna zapytać o zgodę autora tego postu. Sprawdziliśmy jak ta kwestia wygląda również w przypadku również bardzo popularnej platformy TikTok. Tam już na etapie dodawania filmu mamy możliwość wyrażenia zgody lub jej braku na tzw. Stitche, czyli wykorzystanie naszego filmu lub jego fragmentu przez innego użytkownika.
Jako kancelaria posiadamy duże doświadczenie w sprawach wizerunkowych. Jeśli Twój wizerunek został naruszony lub nie wiesz, czy możesz wykorzystać np. zdjęcie innej osoby, napisz do nas na adres office@lawboxfirm.com. Postaramy się pomóc Ci w tej kwestii.
[2] Komentarz Art. 81 PrAut red. Ferenc-Szydełko 2021, wyd. 4/Ferenc-Szydełk
Przeczytaj także:
Wyczerpanie prawa do znaku towarowego
