PRAWO AUTORSKIE DO ZDJĘĆ

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Ustęp 2 tego artykułu wprost wymienia utwór fotograficzny jako ten, który może być przedmiotem tego prawa. Dlaczego jednak ustawodawca zdecydował się na określenie „może”? Otóż nie wszystkie fotografie spełniają przesłankę utworu.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 05.07.2002 r. (III CKN 1096/00, OSNC 2003, Nr 11, poz. 150) wskazał, że twórczość w fotografowaniu polega na świadomym wyborze m.in.:

Co za tym idzie, nie wszystkie fotografie czy zdjęcia w Internecie będą mogły zostać zaliczone jako utwory na gruncie prawa autorskiego. Zdjęcia legitymacyjne czy paszportowe wykonywane są na podstawie określonych przepisów i nie będą one podlegały ochronie prawnej. Podobnie rzecz będzie miała się z fotografiami dokumentacyjnymi, wykonywanymi na potrzeby medycyny (np. zdjęcia rentgenowskie), biologii, kryminalistyki, astronomii, archeologii, kartografii, meteorologii i hydrologii, historii i teorii sztuki (reprodukcje) i wielu innych dziedzin (Komentarz do art. 1 PrAut red. Ferenc-Szydełko 2021, wyd. 4 /Ferenc-Szydełko, Legalis). Zdjęciami niezaliczającymi się do utworów będą również zdjęcia produktowe np. mebli czy innych produktów wystawianych do sprzedaży lub aukcjach online, które wykonywane są zgodnie ze wskazówkami zamawiającego (wyr. SN z 10.5.1976 r., IV CR 127/76 , OSNCP 1977, Nr 4, poz. 69). Ochronie nie podlega również styl danego fotografa czy „samo wykorzystanie w niej konkretnych osób, rekwizytów itp.” (post. SA w Poznaniu z 17.10.2012 r., I ACz 1753/12, Legalis).

Osobą twórcy utworu fotograficznego może być każdy, bez konieczności posiadania statusu profesjonalisty, zatem również amatorowi przysługiwać będą prawa do fotografii. Ponadto zdjęcie wykonane przez pracownika także będzie mogło zostać zaliczone do kategorii utworu, nawet jeśli będzie spełniało charakter utworu pracowniczego. Co ciekawe, sam fotograf może zostać uznany za współtwórcę wykonanego zdjęcia, na równi np. z makijażystką czy fryzjerem, jeśli oczywiście ich wkład spełnia wymogi do uznania go za utwór. Nawet model może być uznany za współtwórcę, o ile jego rola nie ogranicza się jedynie do wykonywania poleceń. Wszystkie osoby wykonujące czynności techniczne, w tym asystent (nawet jeśli to on naciśnie na polecenie spust migawki) nie będą uznawane za współtwórców zdjęcia. Zalecanym jest w takich przypadkach zawarcie umowy między współtwórcami w celu określenia ich wkładu bądź przejścia praw majątkowych na jednego twórcę w ramach wynagrodzenia wskazanego w kontrakcie. Co ważne, w przypadku współautorstwa, w braku odmiennego porozumienia, do rozporządzania majątkowymi prawami autorskimi i wykorzystania zdjęcia komercyjnie wymagana jest zgoda wszystkich współautorów.

Kiedy zatem legalnie korzystać ze zdjęć i rozpowszechniać te zdjęcia? Aby legalnie wykorzystywać takie zdjęcia to najprościej byłoby zawrzeć stosowną umowę z autorem bądź współautorami i powinna to być licencja bądź przeniesienie autorskich praw majątkowych. W takiej umowie powinny zostać zawarte zapisy regulujące gdzie i w jaki sposób zdjęcie może zostać opublikowane, abyśmy bez wątpliwości mogli korzystać ze zdjęć. Jeśli jesteśmy autorem zdjęcia to warto pamiętać, aby zdjęcie przy opublikowaniu zawsze było podpisane naszym imieniem i nazwiskiem. Zgodnie z domniemaniem autorstwa, autorem jest ten, czyj utwór został podpisany. Dzięki temu łatwiej będzie nam dochodzić swoich praw w przypadku ich naruszenia przez osoby trzecie.

A jak wygląda kwestia praw w przypadku publikacji zdjęć w mediach społecznościowych? Swego czasu tablice na Facebooku zalane były tzw. „łancuszkami” z oświadczeniami użytkowników, że nie wyrażają zgody na korzystanie z publikowanych przez nich tam zdjęć. Oczywiście takie oświadczenie nie miały żadnej mocy prawnej. Każdy z portali społecznościowym uregulował kwestię autorskich praw i możliwość wykorzystywania opublikowanych postów w swoich regulaminach. I tak w przypadku Facebooka czy Instagrama już w momencie założenia konta i akceptacji regulaminu przyznajemy tym serwisom licencję, która uprawnia je do korzystania z utworu jakim są publikowane tam przez nas posty, w tym zdjęcia. Co jednak ważne, licencja ta jest przyznawana jedynie serwisowi, zatem inne osoby (jeśli mamy ustawienia publiczne) powinny co do zasady mieć naszą zgodę na dalsze udostępnianie naszych postów. Co ważne, licencja udzielona serwisowi wygasa z chwilą usunięcia konta, zatem w tym momencie portal traci prawo do dalszego wykorzystywania zdjęć.

Na koniec warto również wspomnieć o kwestii ochrony wizerunku osób, które znajdują się na zamieszczonych w Internecie zdjęciach. Taki wizerunek może zostać opublikowany, co do zasady, również za zgodą osoby, która na zdjęciu została przedstawiona, z pewnymi wyjątkami. Mowa tutaj o osobie stanowiącej szczegół większej całości (np. tłum ludzi), czy osoby powszechnie znanej, która na fotografii występuje w oficjalnej sytuacji. Kwestia ochrony wizerunku to jednak dużo szerszy temat, który postaramy się rozwinąć z w kolejnym artykule.