Subsydiarna odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki z o.o.
Z naszych poprzednich wpisów mogliście dowiedzieć się, że za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, co do zasady, odpowiadają członkowie jej zarządu. Odpowiedzialność ta ma jednak charakter subsydiarny. Co to oznacza?
Odpowiedzialność zaktualizuje się po stronie członków zarządu dopiero, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna. Zgodnie bowiem z art. 299 KSH jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Inaczej mówiąc, wierzyciel spółki w pierwszej kolejności powinien dochodzić swoich roszczeń względem spółki, a dopiero, gdy w ten sposób nie będzie mógł zaspokoić swoich roszczeń, to może skierować roszczenia względem członków zarządu.
Solidarna odpowiedzialność członków zarządu spółki
Odpowiedzialność członków zarządu jest solidarna, co oznacza, zgodnie z art. 366 §1 kodeksu cywilnego, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich członków zarządu łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z członków zarządu zwalnia z tego obowiązku pozostałych.
Istnienie zobowiązania spółki z o.o.
Aby możliwe było dochodzenie roszczenia od członka zarządu na podstawie art. 299 KSH, wierzycielowi musi przysługiwać roszczenie względem samej spółki. Spornym jest to czy do dochodzenia roszczeń od członków zarządu konieczne jest istnienie tytułu wykonawczego wydanego przeciw spółce czy wystarczy posiadanie wobec samej spółki tytułu egzekucyjnego. W celu wyjaśnienia: tytuł egzekucyjny, to dokument stwierdzający istnienie i zakres obowiązku określonego świadczenia (np. wyrok, nakaz zapłaty). Natomiast tytuł wykonawczy jest podstawą do prowadzenia egzekucji (np. wyrok lub nakaz zapłaty opatrzony klauzulą wykonalności). Najczęściej bezskuteczność egzekucji jest stwierdzana w toku postępowania egzekucyjnego w postanowieniu komornika. Do wszczęcia postępowania egzekucyjnego niezbędne jest istnienie tytułu wykonawczego. Bezskuteczność egzekucji może jednak zostać wykazana także innymi dokumentami, o czym piszemy poniżej. W efekcie nie zawsze koniecznym będzie posiadanie tytułu wykonawczego przeciw spółce. Powyższe potwierdził także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15.06.1999 r. (III CZP 10/99, OSNC 1999, Nr 12, poz. 203), w której wskazano, że wierzyciel nie może pozwać członka zarządu bez istnienia tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce (a nie tytułu wykonawczego).
Bezskuteczność egzekucji z majątku spółki
Główną przesłanką odpowiedzialności z art. 299 KSH jest bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Najczęściej bezskuteczność ta jest stwierdzana postanowieniem komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec sp. z o.o. z uwagi na bezskuteczność egzekucji.
Wcześniejsze wszczęcie i przeprowadzenie postępowania egzekucyjnego wobec spółki nie jest jednak konieczne, gdy z innych okoliczności wynika, że spółka nie ma żadnego majątku, z którego wierzyciel mógłby zaspokoić swoje roszczenie. Tytułem przykładu można wskazać postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki z uwagi na to że jej majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na pokrycie tylko tych kosztów, albo w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jej majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania. Przyjmuje się natomiast, że samo ogłoszenie upadłości wobec sp. z o.o. nie jest tożsame z wykazaniem bezskuteczności egzekucji. Bezskuteczność egzekucji może być również wykazana wykazem majątku spółki z o.o. sporządzonym w toku postępowania o wyjawienie majątku, z którego wynika, że spółka nie posiada majątku lub że jedynym jej majątkiem jest nieruchomość obciążona ponad swoją wartość wierzytelnościami podmiotów, korzystających z pierwszeństwa zaspokojenia.
Powyżej zostały opisane środki dowodowe najczęściej stosowane do wykazania bezskuteczności egzekucji z majątku sp. z o.o. Okoliczność ta może być jednak dowodzona również w inny sposób np. bilansem lub dokumentami finansowymi spółki. To czy dany dowód będzie odpowiedni zależeć jednak będzie od okoliczności danego przypadku.
Warto także dodać, że bezskuteczność egzekucji musi zostać stwierdzono w odniesieniu się do całego majątku spółki. W konsekwencji członek zarządu, chcąc uchylić się od odpowiedzialność (lub w celu jej ograniczenia,) będzie mógł to zrobić wykazując, że istnieje majątek spółki, z którego egzekucja mogłaby być prowadzona.
Ciężar udowodnienia bezskuteczności egzekucji spoczywa na wierzycielu.
Przesłanki zwalniające z odpowiedzialności
Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może uwolnić się od odpowiedzialności za zobowiązania spółki, jeżeli wykaże, że:
a) we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu
W celu wyłączenia odpowiedzialności na tej podstawie wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego musi nastąpić we właściwym czasie. Czyli w jakim? Ustawodawca niestety nie zdefiniował tego pojęcia, natomiast w literaturze oraz orzecznictwie można spotkać różne poglądy w tym przedmiocie. Przeważający pogląd odwołuje się do przepisów Prawa upadłościowego (Kidyba, Komentarz KSH, t. I, 2005, s. 1331; A. Karolak, w: A. Mariański, A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu, s. 52). Zgodnie z art. 21 ust. 1 PrUpad, wniosek o ogłoszenie upadłości powinien zostać złożony w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości. W przypadku członka zarządu powołanego już po wystąpieniu podstawy do ogłoszenia upadłości termin ten liczony jest natomiast od dnia powołania. Drugi pogląd zakłada, że właściwym czasem na zgłoszenie wniosku jest moment, w którym istnieje jeszcze majątek spółki pozwalający na przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym (tak: wyr. SN z 07.05.1997 r., II CKN 117/97, Legalis; wyr. SN z 6.6.1997 r.).
b) niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z winy członka zarządu
Na tej podstawie odpowiedzialność może zostać wyłączona w stosunku do tego członka zarządu, któremu nie można przypisać winy. Brak winy będzie zachodził wyłącznie wyjątkowo, w sytuacjach, gdy dana osoba rzeczywiście i obiektywnie nie miała możliwości zarządzania sprawami spółki (tak A. Rachwał, w: Włodyka, System PrHandl, t. 2A, 2007, s. 1037).
c) pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody
Przez szkodę rozumie się zmniejszenie możliwości zaspokojenia wierzyciela w porównaniu do stanu, jaki miałby miejsce, gdyby w czasie właściwym zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu.
Niezależnie od przesłanek wynikających z art. 299 § 2 KSH, członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności powołując się na przedawnienie lub potrącenie dochodzonej wobec niego wierzytelności.
Dodatkowo członkowie zarządu nie ponoszą odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji. Wyłączenie odpowiedzialności w takim wypadku jest uzasadnione tym, że członek zarządu może nie mieć informacji o rzeczywistej sytuacji w spółce, w tym o zaistnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości.
Zakres podmiotowy odpowiedzialności- czyli kto ponosi odpowiedzialność?
Odpowiedzialność na podstawie art. 299 § 1 Kodeksu Spółek Handlowych dotyczy wszystkich członków zarządu, którzy zostali skutecznie powołani do zarządu i pełnili swoje funkcje w okresie powstania zobowiązania. Nie ma natomiast znaczenia fakt, że dana osoba, pomimo powołania do zarządu faktycznie nie zajmowała się sprawami spółki, albo że w zarządzie istniał wewnętrzny podział spraw, którymi mieli zajmować się poszczególni członkowie. Natomiast przyjmuje się, że nie ponoszą odpowiedzialności osoby, które faktycznie pełniły obowiązki zarządcze, chociaż do zarządu nie zostały powołane.
Dla omawianej odpowiedzialności nie jest wymagane wpisanie członka zarządu do rejestru przedsiębiorców krajowego rejestru sądowego, ponieważ wpis ten ma charakter deklaratoryjny i nie przesądza o tym, czy ktoś jest członkiem organu spółki. W efekcie odpowiedzialność ponoszą także ci członkowie zarządu, którzy zostali powołani, ale nie zostali wpisani do rejestru przedsiębiorców KRS.
Odpowiedzialność obejmuje także tych członków zarządu, którzy są jednocześnie wspólnikami spółki, ponieważ odpowiedzialność tak jest wynikiem sprawowania funkcji w organach spółki a nie uczestnictwa w spółce przez posiadane udziały.
Postępowanie przeciwko członkowi zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
Pociągnięcie członków zarządu spółki do odpowiedzialności za zobowiązania spółki wymaga wytoczenia przeciwko nim odrębnego powództwa. Nie jest zatem wystarczające posiadanie tytułu wykonawczego wydanego przeciw spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i nadanie na ten tytuł klauzuli wykonalności przeciwko członkom zarządu tej spółki na podstawie art. 788 KPC.
Tematyka odpowiedzialności z art. 299 KSH jest złożona. Ramy niniejszego artykułu nie pozwalają na poruszenie wszystkich kwestii i skupiają się na podstawowych zagadnieniach. Kto i w jakim zakresie będzie podlegał tej odpowiedzialności zależy od okoliczności konkretnej sprawy. Nasza Kancelaria posiada bogate doświadczenie w obsłudze spółek. Jeśli potrzebujesz wsparcia prawnego skontaktuj się z nami.
autor: r. pr. Patrycja Jurczok-Garus
Przeczytaj także:
Odkrywamy różnice – co lepsze spółka z o.o. czy sp. komandytowa?
Przekształcenie spółki cywilnej w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością
