Nowelizacja kodeksu spółek handlowych – Prawo holdingowe
Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych dokonana Ustawą z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw wprowadza do polskiego porządku prawnego przepisy regulujące tzw. prawo holdingowe. Normują one relacje między spółką dominującą a jej spółkami zależnymi. Nowe przepisy wejdą w życie z dniem 13 października 2022 r. W niniejszym artykule poruszymy kilka wybranych kwestii związanych z nowym prawem grup spółek.
Zmiana ta była długo wyczekiwana przez przedsiębiorców działających w Polsce w ramach tzw. grup kapitałowych. Nowe przepisy mają na celu wyeliminowanie wątpliwości podnoszonych przez przedsiębiorców i przedstawicieli doktryny i rozstrzygnięcie kwestii czyj interes powinien być brany pod uwagę przy podejmowaniu decyzji biznesowych, poszczególnych spółek funkcjonujących w ramach grupy kapitałowej czy całej grupy. Co ciekawe, by nowe przepisy miały zastosowanie do danej grupy kapitałowej, będą musiały zostać podjęte odpowiednie czynności przez spółki należące do tej grupy. W przeciwnym razie spółki te będą działały na obecnie funkcjonujących zasadach, zgodnie z którymi zarząd spółki powinien działać w interesie tej spółki i nie ma podstaw do uwzględniania interesu całej grupy. Jednocześnie do takich spółek nie będą miały także zastosowania nowe przepisy o charakterze ochronnym, w tym dotyczące odpowiedzialności spółki dominującej względem spółki zależnej oraz wierzycieli.
Definicja grupy spółek
W pierwszej kolejności nowelizacja wprowadza do Kodeksu spółek handlowych definicję grupy spółek, przez którą rozumie się spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi (a więc dotyczy tylko spółek z o.o., akcyjnych oraz prostych spółek akcyjnych), kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi.
Istotą grupy jest to, że spółka dominująca oraz spółka zależna, które uczestniczą w grupie spółek, kierują się obok interesu spółki interesem grupy spółek, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej. W rezultacie nowe przepisy umożliwią podejmowanie przez członków zarządu danej spółki decyzji uwzględniających interes całej grupy kapitałowej, co wcześniej nie było wprost uregulowane i niekiedy bywało kwestionowane, a dodatkowo rodziło po stronie członków zarządu odpowiedzialności względem spółki.
Uchwała o uczestnictwie w grupie spółek
Jak, zostało wyżej wskazane, by nowe przepisy miały zastosowanie, muszą zostać podjęte dodatkowe czynności. Zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej musi podjąć większością trzech czwartych głosów uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej. Następnie spółka dominująca i spółka zależna muszą ujawnić w rejestrze przedsiębiorców kRS uczestnictwo w grupie spółek. Dopiero od wpisu do rejestru spółki będą mogły stosować przepisy prawa holdingowego, a członkowie zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurent oraz likwidator spółki uczestniczącej w grupie spółek będą mogli powoływać się na działanie lub zaniechanie w określonym interesie grupy spółek.
Ustanie uczestnictwa w grupie spółek również będzie mogło następić wskutek podjęcia większością trzech czwartych głosów uchwały zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek lub przez złożenie przez spółkę dominującą spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek oświadczenia o ustaniu tego uczestnictwa.
Wiążące polecenia
Nowe przepisy wprowadzają instytucje prawne pozwalające spółce dominującej sprawnie zarządzać grupą spółek, w tym m.in. możliwość wydawania wiążących poleceń. Spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Wiążące polecenie powinno mieć formę pisemną lub elektroniczną pod rygorem nieważności oraz wskazywać co najmniej:
1) oczekiwane przez spółkę dominującą zachowanie spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia;
2) interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną wiążącego polecenia;
3) spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania wiążącego polecenia, o ile występują;
4) przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku wykonania wiążącego polecenia.
Wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek wymaga uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej. Uchwała o wykonaniu wiążącego polecenia jest podejmowana, o ile spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek nie podejmie uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia. Odmowa jest możliwa w przypadkach wskazanych w ustawie m.in. gdy jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki. Odmowa wymaga uprzedniej uchwały zarządu.
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia
Obowiązujące dotychczas przepisy nie regulowały zasad odpowiedzialności spółki dominującej za szkodę wyrządzoną spółce zależnej i jej wierzycielom. W efekcie ochrona interesów tych podmiotów była ograniczona. Nowelizacja ma tę lukę uzupełnić.
Zgodnie z nowymi przepisami, członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej lub spółki dominującej działający w interesie grupy spółek nie będzie ponosił odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia.
Spółka dominująca będzie natomiast odpowiadać wobec spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie będzie ponosić winy. Za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca będzie odpowiadać, tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadzi do jej niewypłacalności.
Dodatkowo spółka dominująca, która na dzień wydania wiążącego polecenia będzie dysponować, bezpośrednio lub pośrednio, większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu spółki zależnej, będzie odpowiadać wobec wspólnika albo akcjonariusza tej spółki za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, jeżeli obniżenie będzie następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Nowelizacja wprowadza domniemanie, że spółka dominująca dysponuje większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu spółki zależnej, jeżeli bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje w spółce zależnej co najmniej 75% kapitału zakładowego.
Nowelizacja rozszerza także ochronę wierzycieli spółki zależnej. Jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek okaże się bezskuteczna, spółka dominująca będzie ponosić odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie będzie ponosić winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.
Prawo do informacji o spółce zależnej
Inne uprawnienia przewidziane dla spółki dominującej umożliwiające jej efektywniejsze zarządzanie grupą spółek, to m.in. prawo do informacji o spółce zależnej. Dotychczas spółki dominujące posiadały jedynie ograniczony dostęp do informacji na temat spraw spółki zależnej. Na podstawie nowych regulacji, spółka dominująca będzie mogła w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek oraz żądać od niej udzielenia informacji. W razie nieudostępnienia ksiąg i dokumentów lub nieudzielenia informacji, spółka ta będzie mogła złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek do ich udostępnienia lub udzielenia.
Uprawnienia Rady Nadzorczej
Rada nadzorcza spółki dominującej zostanie wyposażona w prawo i kompetencje do sprawowania stałego nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek. Rada nadzorcza spółki dominującej będzie mogła żądać od zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek udostępnienia ksiąg i dokumentów oraz udzielenia informacji w celu sprawowania nadzoru. Kompetencje rady będą mogły zostać w tym zakresie wyłączone, o ile takie zapisy znajdą się w umowie lub statucie spółki dominującej lub zależnej. Jeżeli umowa spółki dominującej nie będzie przewidywała ustanowienia rady nadzorczej, kompetencje rady nadzorczej w zakresie nadzoru, wykonywać będzie zarząd spółki dominującej.
Uprawnienia wspólników mniejszościowych
Poza uprawnieniami przyznanymi wprost dla spółek dominujących, nowelizacja wprowadza także przepisy mające na celu ochronę wspólników mniejszościowych spółki zależnej. Wspólnicy lub akcjonariusze mniejszościowi spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego będą mogli zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek. Umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać ograniczenie zakresu badania tylko do tej spółki oraz jej stosunków z pozostałymi spółkami uczestniczącymi w grupie spółek.
Dodatkowo wspólnicy albo akcjonariusze mniejszościowi reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek będą mogli żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów albo akcji przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek. Do dnia uiszczenia całej sumy odkupu wspólnik albo akcjonariusz mniejszościowy zachowa wszystkie uprawnienia z udziałów albo akcji. Należy jednak pamiętać, że żądanie będzie mogło zostać złożone w każdym roku obrotowym tylko raz i nie wcześniej niż po upływie trzech miesięcy od dnia ujawnienia w rejestrze uczestnictwa spółki zależnej w grupie spółek.
Ustawa przewiduje także, że zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek będzie mogło podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów albo akcji wspólników albo akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego. Umowa albo statut spółki zależnej będzie mogła przewidywać, że uprawnienie to przysługuje spółce dominującej, która bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje w spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek mniej niż 90% kapitału zakładowego takiej spółki, lecz nie mniej niż 75% tego kapitału.
Nowelizacja Kodeksu spółek handlowych ma formalnie uregulować zasady działania grup kapitałowych. Dotychczas ich funkcjonowanie oparte było jedynie o przepisy prawa o charakterze ogólnym, orzecznictwo oraz stosowaną przez samych przedsiębiorców praktykę. Czas pokaże, czy faktycznie będą one stanowiły odpowiedź na potrzeby przedsiębiorców działających w ramach grup kapitałowych.
Nasza kancelaria wspiera przedsiębiorców w procesach wdrażających nowe regulacje. Jeśli myślisz o wprowadzeniu prawa holdingowego w swojej grupie spółek skontaktuj się z nami.
autor: r. pr. Patrycja Jurczok
Przeczytaj także:
Przekształcenie działalności gospodarczej w spółkę
Wniesienie aportu do spółki kapitałowej
