Prokura jako szczególny rodzaj pełnomocnictwa
Z pewnością wiecie kim jest pełnomocnik i czym jest pełnomocnictwo, a czy wiecie, czym jest prokura? Czy i w jakim zakresie prokurent może reprezentować przedsiębiorcę? W naszym kolejnym wpisie możecie przeczytać o tym szczególnym rodzaju upoważnienia i co odróżnia ją od zwykłego pełnomocnictwa.
Kto może udzielić prokury?
Prokura posiada szereg odrębności w porównaniu ze zwykłym pełnomocnictwem. Przede wszystkim może zostać udzielona wyłącznie przez przedsiębiorcę i to tylko takiego, który podlega obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Z tego też powodu prokurent nie będzie mógł reprezentować spółki cywilnej. Spornym natomiast jest to, czy mogą to zrobić podmioty, na których ciąży obowiązek wpisu do jednego ze wskazanych powyżej rejestrów, ale które nie zostały jeszcze do niego wpisane (np. spółki z o.o. w organizacji), czy tylko takie, które już faktycznie zostały zarejestrowane.
Kto może zostać prokurentem?
W przeciwieństwie do pełnomocnika prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że nie może nim być: osoba prawna (również tzw. ułomna), osoba fizyczna pozbawiona lub ograniczona w zdolności do czynności prawnych.
Masz dodatkowe pytania? Nie zwlekaj, skontaktuj się z nami
Zakres prokury
Kolejna różnica to zakres umocowania, który w tym przypadku nie jest kształtowany przez mocodawcę, ale wynika z ustawy. Jego źródłem jest jednostronne oświadczenie woli mocodawcy, natomiast ustawa wyznacza jedynie jego zakres. Mocodawca decyduje zatem o samym powołaniu, ale nie ma możliwości swobodnego ukształtowania zakresu prokury.
Zgodnie z art. 1091 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej KC) prokura obejmuje upoważnienie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W doktrynie nie ma jednolitego stanowiska w zakresie tego, jak należy rozumieć „prowadzenie przedsiębiorstwa”. Według jednego poglądu dotyczy ono czynności związanych z przedsiębiorstwem mocodawcy, dla którego ustanawiany jest prokurent w spółce. Pogląd odmienny zakłada, że chodzi o ogół czynności związanych z prowadzeniem jakiegokolwiek przedsiębiorstwa.
Wśród czynności sądowych można wymienić m.in. sporządzanie i podpisywanie pism procesowych, w tym pozwów i apelacji oraz reprezentowanie mocodawcy na posiedzeniach sądowych. Do czynności pozasądowych należy przede wszystkim zawieranie umów, a także dokonywanie jednostronnych czynności (np. udzielanie i odwoływanie pełnomocnictw, wypowiadanie i odstępowanie od umów).
Prokura nie obejmuje swoim zakresem prawa do dokonywania czynności dotyczących stosunków wewnętrznych przedsiębiorcy, które nie należą do jego sfery reprezentacji, np. zwoływanie posiedzeń organów. Podkreślenia wymaga, że zwoływanie posiedzeń organów kwalifikuje się w orzecznictwie z reguły jako czynność mieszczącą się w zakresie prowadzenia spraw, a nie reprezentacji (wyrok SN z 26.03.2014 r., V CSK 220/13, Legalis).
Forma powołania prokurenta
Ustanowienie prokury wymaga zachowania zwykłej formy pisemnej zastrzeżonej pod rygorem nieważności. Wyraźne wyłączenie zastosowania art. 99 § 1 KC oznacza, że zwykła forma pisemna jest formą wystarczającą, bez względu na formę wymaganą dla ważności czynności prawnych, których dokonywanie w imieniu przedsiębiorcy mieści się w zakresie umocowania.
Zgodnie jednak z art. 1093 KC do zbycia przedsiębiorstwa, do dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, oraz do zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności. W efekcie czynności te mogą być dokonywane przez prokurenta, ale tylko, gdy otrzyma on odrębne upoważnienie do takiej czynności. Co ciekawe, w takiej sytuacji znajdzie zastosowanie art. 99 § 1 KC. Oznacza to, że pełnomocnictwo powinno mieć taką samą formę jak ta, która jest wymagana do ważności danej czynności, np. zbycie nieruchomości wymaga dodatkowego upoważnienia udzielonego w formie aktu notarialnego.
Przenosząc ustanowienie prokurenta na grunt spółek należy pamiętać, że jego powołanie wymaga zgody wszystkich członków zarządu (analogiczna regulacja istnieje zarówno na gruncie sp. z o.o. jak i spółki akcyjnej). Wymóg uzyskania zgody wszystkich członków podyktowany jest tym, że prokurent uzyskuje bardzo szeroki zakres upoważnienia do działania w imieniu spółki (kapitałowej). Odwołać prokurę może każdy z członków zarządu.
Ograniczenie prokury ze skutkiem dla osób trzecich
Jak pisałam wcześniej, prokura ma ustawowo określony zakres umocowania, dlatego nie można jej ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Ma to gwarantować bezpieczeństwo obrotu. Nie ma natomiast przeszkód do wewnętrznego ograniczenia zakresu działania prokurenta, tj. w stosunku pomiędzy mocodawcą a prokurentem. Tym samym mocodawca może wskazać, że umocowanie to nie obejmuje prawa do dokonywania określonych czynności. Naruszenie takiego wewnętrznego ograniczenia będzie rodzić jego odpowiedzialność wobec reprezentowanego podmiotu, natomiast nie wpłynie na skuteczność dokonywanej przez niego czynności względem drugiej strony,
Rodzaj prokury
Przedsiębiorca ma dość znaczną swobodę w zakresie kształtowania prokury pod względem liczby prokurentów i ich kompetencji do samodzielnego działania.
Wskazać można następujące konfiguracje:
- jeden prokurent mogący działać samodzielnie (prokurent samoistny)
- prokura łączna niewłaściwa, gdzie prokurent (lub kilku) może działać tylko wspólnie z członkiem zarządu spółki (lub wspólnikiem spółki osobowej uprawnionym do jej reprezentacji, dalej wspólnik spółki osobowej)
- prokura oddziałowa, ograniczona do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa.
- kilku prokurentów, gdzie:
- każdy może działać samodzielnie;
- niektórzy mogą działać samodzielnie, a inni tylko razem;
- mogą działać tylko razem;
Jak widać prokura może być udzielona jednoosobowo bądź kilku osobom w tym samym czasie, a każda z nich może działać w takim samym zakresie. W takim przypadku, mocodawca musi jednak zdecydować, czy powinni oni działać razem czy samodzielnie. Przyjmuje się, że jeśli w dokumencie prokury nie ma informacji o jej rodzaju, to znaczy, że udzielono prokury samoistnej. Obecnie możliwe jest także takie ukształtowanie prokury, gdzie prokurent do działania potrzebuje współdziałania z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem spółki osobowej. Rozróżnia się dwie takie sytuacje: gdy wynika to ze sposobu reprezentacji osoby prawnej lub spółki osobowej (gdy członek zarządu do działania wymaga współdziałania drugiego członka zarządu lub prokurenta), albo gdy w dokumencie prokury stwierdzono, że prokurent może działać tylko razem z członkiem zarządu lub wspólnikiem spółki osobowej. Pierwszy przypadek nazywa się reprezentacją mieszaną, a drugi łączną niewłaściwą.
Prokurent samoistny może samodzielnie reprezentować przedsiębiorcę zarówno przy dokonywaniu w jego imieniu czynności i składaniu oświadczeń, jak i przy ich odbieraniu od innych osób. Jeśli jest kilku prokurentów, to każdy z nich może dokonywać czynności samodzielnie, a oświadczenia złożone względem któregokolwiek z nich są uważane za skutecznie złożone mocodawcy.
W przypadku prokury łącznej, prokurent nie może samodzielnie składać za mocodawcę żadnych oświadczeń, czy dokonywać czynności prawnych. Natomiast osoby trzecie mogą skutecznie względem przedsiębiorcy złożyć oświadczenia dowolnemu z prokurentów.
Zgłoszenie do rejestru
Udzielenie i wygaśnięcie prokury podlega obowiązkowemu zgłoszeniu do odpowiedniego rejestru (CEIDG lub KRS), w którym wpisany jest przedsiębiorca ją udzielający. Dla zwiększenia gwarancji pewności obrotu w rejestrze ujawnia się dodatkowo informacje dotyczące rodzaju prokury, a w przypadku formy łącznej – także sposobu jej wykonywania. Chodzi o określenie, czy prokurent powinien działać z innym prokurentem, członkiem zarządu (organu zarządzającego) lub wspólnikiem. Chociaż zgłoszenie do rejestru jest obowiązkowe, to wpis ma charakter deklaratywny, a zatem z chwilą ustanowienia prokury jest ona skuteczna. Odwołanie prokury jest dopuszczalne w każdym czasie.
autor: r.pr. Patrycja Jurczok
Przeczytaj także:
Przekształcenie działalności gospodarczej w spółkę
Jednoosobowa spółka z ograniczoną odpowiedzialnością – o czym warto pamiętać
Prosta spółka akcyjna (PSA) – wady i zalety
Obowiązki sprawozdawcze spółki z o.o.
Likwidacja spółki z o.o. przez system s24
